Ενδοοικογενειακή βία και νομικό πλαίσιο

Μακάρι να ήταν αχρείαστο: Η Μαριάννα Βασιλείου γράφει με σαφήνεια για την ενδοοικογενειακή βία, το τι προβλέπεται από το νομικό πλαίσιο/τη δικαιοσύνη και με απλά λόγια για τα πρακτικά βήματα/το τι μπορεί να κάνει το θύμα.

Ο ελληνικός νόμος για την ενδοοικογενειακή βία 3500/2006 είναι απολύτως σαφής στο άρθρο 2, στο οποίο ορίζει ότι «η άσκηση βίας κάθε μορφής μεταξύ των μελών της οικογένειας απαγορεύεται». Αυτό σημαίνει ότι πράξεις όπως
η εξύβριση, η απειλή, ο εκβιασμός, ο βιασμός και η κατάχρηση σε ασέλγεια, η λεκτική και η ψυχολογική βία
είναι παράνομες πράξεις και διώκονται ποινικά.

 Ένα άτομο που υφίσταται ενδοοικογενειακή βία μπορεί να υποβάλει έγκληση κατά του δράστη, είτε καλώντας την αστυνομία τη στιγμή του εγκλήματος είτε μεταβαίνοντας στο κοντινότερο Αστυνομικό Τμήμα εντός 48 ωρών από το συμβάν, ώστε ο δράστης να συλληφθεί και να δικαστεί με την διαδικασία του αυτοφώρου. Σε περίπτωση που η έγκληση υποβληθεί μετά το 48ωρο, ο δράστης δικάζεται σε μεταγενέστερο χρόνο. Ο Εισαγγελέας σε κάθε περίπτωση διερευνά την πιθανότητα διαμεσολάβησης μεταξύ του δράστη και του θύματος  – αν το τελευταίο δεν την επιθυμεί, η ποινική διαδικασία προχωρά κανονικά. Εάν δεν επιθυμεί να υποβάλει έγκληση, μπορεί απλά να αιτηθεί από την αστυνομία να κάνει συστάσεις στο δράστη.

Ορισμένα ωστόσο εγκλήματα ενδοοικογενειακής βίας – και πιο συγκεκριμένα η σωματική βλάβη, η παράνομη βία και απειλή και η προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας – διώκονται αυτεπάγγελτα, χωρίς δηλαδή να χρειάζεται να υποβάλει έγκληση το θύμα. Οι αστυνομικές αρχές υποχρεούνται να παραπέμψουν την υπόθεση στον Εισαγγελέα για να ασκηθεί ποινική δίωξη, εάν φυσικά υπάρχουν αποχρώσες ενδείξεις ενοχής και δεν δικαιούνται σε καμία περίπτωση να «καλύψουν» το περιστατικό, καθώς κάτι τέτοιο θα αποτελούσε παράβαση καθήκοντος. Με τον τρόπο αυτό ο νομοθέτης επιχειρεί να διευκολύνει το θύμα και δίνει την δυνατότητα σε κάθε τρίτο πρόσωπο που διαπιστώνει την ύπαρξη ενδοοικογενειακής βίας να καταγγείλει την τελευταία στις αρμόδιες αρχές.

Παράβαση καθήκοντος, αλλά και κατάχρηση εξουσίας, αποτελεί και κάθε τυχόν παράλειψη του αστυνομικού οργάνου να προστατέψει το θύμα (επί παραδείγματι, να φροντίσει για την ιατρική του περίθαλψη, αν υπάρχει τέτοια ανάγκη). Το ίδιο ισχύει και για κάθε ενέργειά του με την οποία επιρρίπτει ευθύνες στο θύμα (τύπου «κάτι θα του έκανες κι εσύ για να σε χτυπήσει») ή επιχειρεί να παρακάμψει τη νόμιμη διαδικασία προκειμένου να «συμφιλιώσει» δράστη και θύμα (τύπου «ας τον φέρουμε και αυτόν εδώ να τα βρείτε, είναι κρίμα να χαλάσετε το σπίτι σας»).

Κάτι που πάντα πρέπει να έχει πάντα στο μυαλό του ένα θύμα ενδοοικογενειακής βίας είναι το ότι η υποβολή έγκλησης και η άσκηση ποινικής δίωξης στο δράστη δεν αρκούν για να το προστατέψουν. Ένα ποινικό δικαστήριο επιβάλλει απλά την ανάλογη ποινή στο δράστη και δεν δικαιούται να διατάξει την απομάκρυνσή του από την οικογενειακή κατοικία ή να απαγορεύσει στο δράστη να πλησιάζει το θύμα. Αυτό προβλέπεται στο άρθρο 15 του ν. 3500/2006. Σύμφωνα με αυτό, το θύμα ενδοοικογενειακής βίας δικαιούται να απευθυνθεί στα πολιτικά δικαστήρια με τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων και να αιτηθεί την απομάκρυνση του θύτη από την κοινή στέγη, την απαγόρευση να πλησιάζει αυτό και το χώρο εργασίας του και γενικότερα να απαγορευτεί η οποιαδήποτε επαφή του θύτη με αυτό. Μπορεί επιπλέον να αιτηθεί από το ίδιο δικαστήριο να εκδοθεί προσωρινή διαταγή με το ίδιο περιεχόμενο ως την έκδοση οριστικής αποφάσεως επί της αιτήσεως των ασφαλιστικών μέτρων. Το ίδιο μπορεί να ζητηθεί και για την προστασία των ανήλικων παιδιών, αν αυτά υπάρχουν. Στην ίδια αίτηση το θύμα δικαιούται να σωρεύσει και αίτημα παράδοσης της οικοσυσκευής που του ανήκει, καθώς και αίτημα ρύθμισης της επιμέλειας και της διατροφής τυχόν ανηλίκων παιδιών.

Τέλος το θύμα δικαιούται να αιτηθεί από το αρμόδιο πολιτικό δικαστήριο  χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης , σύμφωνα με το άρθρο 5 του ν. 3500/2006, η οποία μάλιστα δεν μπορεί να είναι κατώτερη των 1.000 ευρώ, εκτός και αν το θύμα αιτηθεί μικρότερο ποσό.

Αν και η ενδοοικογενειακή βία είναι από τα πλέον κρυφά και δυσαπόδεικτα εγκλήματα, το θύμα πρέπει να έχει πάντα υπ’ όψιν του ότι η κάθε περίπτωση είναι διαφορετική και μοναδική, με αποτέλεσμα να χρήζει εξατομικευμένης προσέγγισης. Για τον λόγο αυτό, καλό είναι να αναζητήσει δικηγόρο, ακόμα και αν δεν επιθυμεί να κινηθεί άμεσα νομικά, ώστε να λάβει τη δέουσα εξατομικευμένη ενημέρωση, πριν προβεί στην οποιαδήποτε ενέργεια.

Κλείνοντας, είναι αλήθεια ότι και οι άντρες μπορούν να είναι θύματα ενδοοικογενειακής βίας – ωστόσο τα περιστατικά κακοποίησης ανδρών από γυναίκες είναι απειροελάχιστα σε σχέση με αυτά της κακοποίησης γυναικών από άνδρες.  Εστιάζοντας λοιπόν σε αυτή την όψη του εγκλήματος, πρέπει να τονιστεί ότι ποτέ κανένα θύμα ενδοοικογενειακής βίας δεν φταίει και δεν αξίζει τη βία που υφίσταται. Το πρόβλημα είναι του δράστη και μόνο.

Προσοχή στις λεπτομέρειες:

• Μεγάλος αριθμός δραστών ενδοοικογενειακής βίας αθωώνεται ελλείψει αποδεικτικών στοιχείων. Φρόντισε να τα διατηρήσεις και να τα προσκομίσεις στο δικαστήριο: βγάλε φωτογραφίες με ημερομηνία κάθε τραύματος που σου έχει προξενήσει, κράτησε screenshot από τηλεφωνικές κλήσεις και από μηνύματα, e-mail, προσωπικά μηνύματα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενημέρωσε άτομα της εμπιστοσύνης σου ότι σου έχει προξενήσει σωματικές βλάβες ή ότι σε εξυβρίζει ή ότι σου ασκεί ψυχολογική βία. Αν χρειαστεί να καταθέσουν ως μάρτυρες (είτε σε ποινικό είτε σε αστικό δικαστήριο), η επίκληση συγκεκριμένων περιστατικών με ακριβή ημερομηνία επιρρώνει την αξιοπιστία τους ως μαρτύρων και τη βαρύτητα των μαρτυρικών τους καταθέσεων.
• Φρόντισε να έχεις πάντα στην κατοχή σου όλα τα έγγραφά που σε αφορούν (ταυτότητα, δίπλωμα οδήγησης, κάρτες ανάληψης χρημάτων, διαβατήριο, ληξιαρχική πράξη γάμου κλπ), όπως και των παιδιών, σου αν έχεις. Αν αυτό είναι αδύνατο, προσπάθησε να διατηρήσεις  έστω επικυρωμένα αντίγραφά τους.
• Άνοιξε έναν δικό σου λογαριασμό τραπέζης, ακόμα και στα κρυφά (δεν χρειάζεσαι την άδεια κανενός για να το πράξεις), και προσπάθησε να συγκεντρώσεις εκεί χρήματα, ώστε να έχεις οικονομική αυτονομία από τον δράστη.
• Φτιάξε μια τσάντα, όπου θα έχεις τα ως άνω έγγραφα, χρήματα, ρούχα, προϊόντα περιποίησης, ιατρικά έγγραφα, τιμαλφή, φάρμακα, τίτλους ιδιοκτησίας σου, κ.ο.κ. για εσένα και τα παιδιά σου, αν έχεις. Φύλαξέ την σε ένα ασφαλές σημείο (στη δουλειά ή σε κάποιο φιλικό άτομο), ώστε να μπορείς να την πάρεις, όταν αποφασίσει να φύγεις από το σπίτι.
• Εάν αποφασίσεις να του ζητήσεις να χωρίσετε, κάνε το σε δημόσιο χώρο, ώστε να μπορέσεις να τρέξεις μακριά ή να ζητήσεις βοήθεια από άλλους. Αν έχετε παιδιά, φρόντισε να κάνεις την προσπάθειά σου αυτή όταν τα παιδιά θα βρίσκονται μαζί με άτομο της δικής σου και μόνο εμπιστοσύνης, το οποίο θα έχει ενημερωθεί από εσένα για αυτό που επιχειρείς να πράξεις και θα καλέσει την Αστυνομία, αν δεν επικοινωνήσεις μαζί του σε συμφωνημένη ώρα μεταξύ σας.
• Εάν αποφασίσεις να φύγεις από το σπίτι, φρόντισε, σε συνεννόηση με τον/τη δικηγόρο σου, να στείλεις πρώτα ένα εξώδικο όπου θα ανακοινώνεις ότι φεύγεις από το σπίτι εξαιτίας της ενδοοικογενειακής βίας που σου ασκείται και ότι επιφυλάσσεσαι ρητά όλων των νομίμων δικαιωμάτων σου. Αν φύγεις εσπευσμένα μετά από ξυλοδαρμό, πήγαινε ΑΜΕΣΩΣ στο κοντινότερο Αστυνομικό Τμήμα και ζήτησε να καταγραφεί στο Βιβλίο Αδικημάτων και Συμβάντων ότι μόλις έφυγες από το σπίτι για τον ως άνω λόγο. Έτσι θα αποδείξεις σε τυχόν μελλοντικό δικαστήριο ότι δεν εγκατέλειψες εσύ τη συζυγική εστία και δεν θα είναι δυνατό να κατηγορηθείς για απαγωγή των τυχόν παιδιών σας.
• Όπως είπαμε και πιο πριν, τα εγκλήματα ενδοοικογενειακής βίας διώκονται αυτεπάγγελτα, χωρίς την υποβολή έγκλησης εκ μέρους σου δηλαδή. Αυτό σημαίνει ότι δεν υποχρεούσαι να πληρώσεις παράβολο έγκλησης. Επιπλέον, αν αδυνατείς να καταβάλεις και τα έξοδα της αιτήσεως ασφαλιστικών μέτρων, αρκεί η απόδειξη του περιστατικού βίας για να σου χορηγηθεί το ευεργέτημα της πενίας, η απαλλαγή δηλαδή από τα δικαστικά έξοδα. Εάν επίσης αδυνατείς να πληρώσεις δικηγόρο, μπορείς να αιτηθείς από το δικαστήριο να σου διορίσει συνήγορο το ελληνικό Κράτος.
• Δράστης ενδοοικογενειακής βίας δεν είναι μόνο ο σύζυγος, αλλά και ο μόνιμος σύντροφός σου, εφόσον συγκατοικείτε. Συνεπώς, οι διατάξεις του νόμου μπορούν να εφαρμοστούν και σε αυτόν.
• Όταν υποβάλεις έγκληση στην αστυνομία, ζήτησε επισταμένα να σου δοθεί παραγγελία εξέτασης από ιατροδικαστή-δημόσιο λειτουργό και μην καθυστερήσεις να τον/την επισκεφτείς.  Η ιατροδικαστική έκθεση θα συμπεριληφθεί στην δικογραφία. 
• Φρόντισε να δημιουργήσεις από πριν ένα υποστηρικτικό δίκτυο γύρω σου (οικογένεια και φίλοι), στο οποίο θα μπορείς να καταφύγεις σε περίπτωση ανάγκης. Εάν αυτό είναι αδύνατο, μάθε τη διεύθυνση και το τηλέφωνο του κοντινότερού σου φορέα υποστήριξης γυναικών, ώστε να μπορέσεις να απευθυνθείς εκεί. Μια αναλυτική λίστα μπορείς ενδεικτικά να βρεις στην ιστοσελίδα του Καταφυγίου Γυναίκας: http://katafygiogynaikas.org.
• Μην ξεχνάς ούτε στιγμή πώς δεν φταις εσύ για τη βία που σου ασκείται και πώς δεν την αξίζεις για κανέναν απολύτως λόγο.
  
  
  *** όλα αυτά δημοσιεύθηκαν και στο ελληνικό Marie Claire